Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), το Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης προκύπτει ύστερα από χρόνιο εργασιακό στρες, με συμπτώματα που χαρακτηρίζονται από αισθήματα εξάντλησης και έλλειψης ενέργειας, αισθήματα αρνητισμού σε σχέση με την εργασία και μειωμένη επαγγελματική αποτελεσματικότητα.
Το μακροχρόνιο στρες (πάνω από έξι μήνες), χωρίς τη δυνατότητα ανάπαυσης και ξεκούρασης προηγείται συνήθως του burnout. Σε ένα γενικότερο επίπεδο προηγούνται συμπτώματα όπως η τάση στους μύες, ο πόνος στον αυχένα και τη πλάτη, προβλήματα με το στομάχι, διαταραχές του ύπνου, δυσκολίες συγκέντρωσης και κούραση πριν την έναρξη των συμπτωμάτων. Η περίοδος αυτή μπορεί να διαρκέσει από μήνες μέχρι χρόνια.
Η οξεία φάση του συνδρόμου είναι συχνά δραματική. Οι πάσχοντες χρησιμοποιούν την έκφραση «συγκρούστηκα με τοίχο» θέλοντας να χαρακτηρίσουν την κατάσταση και το βίωμά τους. Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται με ραγδαία αύξηση του άγχους και συναισθηματικές εκρήξεις. Επίσης συχνά είναι τα σωματικά συμπτώματα με έντονο πόνο στο στήθος, ταχυκαρδία, πίεση στο θώρακα και ζάλη. Κάποιοι ασθενείς αναφέρουν μεγάλη αδυναμία και κούραση, σε τέτοιον βαθμό που δεν μπορούν να σηκωθούν από το κρεβάτι. Δεν είναι σπάνιες, επίσης, οι γνωστικές δυσλειτουργίες, όπως η διαταραχή της μνήμης και της συγκέντρωσης, οι δυσκολίες προσανατολισμού και οι δυσκολίες στην εκτέλεση ορισμένων απλών λειτουργιών όπως η οδήγηση του αυτοκινήτου ή το μαγείρεμα.
Οι ασθενείς με γνωστικές δυσλειτουργίες μπορεί να ανησυχούν για την ανάπτυξη άνοιας ή εγκεφαλικού επεισοδίου, ενώ αυτοί με συμπτώματα πόνου στο στήθος δεν είναι σπάνιο να ανησυχούν για νοσήματα της καρδίας. Δεν είναι σπάνιο το να οδηγούνται στο τμήμα επειγόντων των νοσοκομείων και να νοσηλεύονται στη καρδιολογική κλινική για παρακολούθηση. Μετά από τον έλεγχο παίρνουν εξιτήριο με σύσταση για αποφυγή του στρες και ανάπαυση, χωρίς βέβαια αυτό να αποτελεί επαρκής λύση για το πρόβλημά τους. Για τους ασθενείς αυτούς που νοσούν από την οξεία φάση, η εμπειρία αυτή αποτελεί μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Το χαρακτηριστικό είναι η κόπωση που δεν περνάει με την ξεκούραση και τον ύπνο. Ο φόβος, το άγχος και η μειωμένη διάθεση είναι συχνά. Πολλοί παρουσιάζουν υπερευαισθησία στους θορύβους και το φως. Οι γνωστικές ελλείψεις μπορεί να είναι παρούσες για πολύ καιρό με επεισοδιακή απώλεια της μνήμης σε καταστάσεις έντασης.
Η φάση της αποκατάστασης έρχεται μετά από μήνες μέχρι και έτη, όπου απαντάται η μείωση των συμπτωμάτων και βελτίωση της εικόνας. Η διάθεση βελτιώνεται, η κούραση υποστρέφει, ο ύπνος σταθεροποιείται και το άτομο επανέρχεται στις δραστηριότητές του. Συχνά διατηρείται μια αυξημένη ευαισθησία στο στρες που επηρεάζει ορισμένες φορές και τις γνωστικές λειτουργίες.
Η φυσική εξέλιξη της νόσου είναι βραδεία και η έρευνα έχει δείξει ότι μόνο το 20% με 25% των ατόμων που αναγκάστηκαν να απέχουν από την εργασία τους λόγω του συνδρόμου αυτού, κατάφεραν τελικώς να επιστρέψουν στο ίδιο εργασιακό περιβάλλον μετά από ένα έτος. Επίσης, είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι τα άτομα που οδηγήθηκαν σε μακροχρόνιες αναρρωτικές άδειες δεν είχαν βρεθεί ποτέ εκτός εργασιακού πλαισίου στο παρελθόν λόγο ασθένειας.
Οι αιτίες της νόσου
Ο ρόλος της κορτιζόλης και η μείωσή της κατά της περίοδο του χρόνιου στρες είναι κεντρικός στην βιολογική προσέγγιση του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης. Οι έρευνες στρέφονται επίσης στη αναζήτηση και άλλων παθογενετικών μηχανισμών που σχετίζονται με τη λειτουργία του ύπνου και του ανοσοποιητικού συστήματος.
Ανεξαρτήτως του βιολογικού υπόβαθρου που ακόμα ερευνάται καθώς η εμφάνιση του συνδρόμου είναι σχετικώς νέα, το συχνότερο αίτιο του αποτελεί η αυξημένη εργασιακή πίεση. Οι γυναίκες νοσούν πολύ πιο συχνά από τους άντρες πιθανόν λόγω αυξημένων υποχρεώσεων και εκτός εργασιακού χώρου (ανατροφή παιδιών, νοικοκυριό). Αυτοί που νοσούν είναι συνήθως αξιόλογα άτομα με πολλά προσόντα που αναλαμβάνουν πολλές εργασιακές υποχρεώσεις και έχουν αυξημένο αίσθημα ευθύνης και τελειοθηρικά χαρακτηριστικά.
Δεν είναι λίγες οι φωνές εκείνες που μιλούν για μια συσχέτιση του συνδρόμου με την εργασιακή κουλτούρα και πιθανή συσχέτισή του με μια μειωμένη ικανότητα ανοχής μη ευχάριστων ερεθισμάτων, σε συνδυασμό με αυξημένες απαιτήσεις στον εργασιακό χώρο. Άλλοι κάνουν λόγο για τις αλλαγές στη κοινωνία με τον αυξημένο όγκο πληροφοριών που απαιτείται να διαχειριστεί ο εργαζόμενος. Πολλοί ερευνητές διεθνώς κάνουν λόγο για σημαντική αύξηση του συνδρόμου σε συνδυασμό με την αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης της οικονομίας από τη δημόσια στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι συνεντεύξεις ασθενών που νόσησαν από το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης φανερώνουν ξεκάθαρα ότι προηγήθηκαν πολλά χρόνια αυξημένου εργασιακού στρες που συχνά ήταν συνδεόμενο με πολλές αλλαγές στο εργασιακό περιβάλλον και ανακατατάξεις σε βασικές λειτουργίες του εργασιακού τους πλαισίου (π.χ. απολύσεις προσωπικού). Αυτή η χρόνια έκθεση σε υπερβολικό στρες συνδεόμενο με την εργασία οδηγεί σε αλλαγές στο βιολογικό σύστημα με συνέπεια να απαιτείται μεγάλο χρονικό διάστημα για αποθεραπεία και ανάρρωση.